مُرغ گُفتش خواجه در خَلْوَت مَایست
دینِ اَحمَد را تَرَهُّب نیکْ نیست

از تَرَهُّب نَهی کرده‌ست آن رَسول
بِدْعَتی چون دَر گرفتی ای فُضول؟

جمعه شَرط است و جَماعَت در نماز
اَمرِ مَعْروف و زِ مُنْکَر اِحْتِراز

رَنجِ بَدخویان کَشیدن زیرِ صَبر
مَنْفَعَت دادن به خَلْقان هَمچو ابر

خَیرُناس آن یَنْفَع النّاس ای پدر
گَر نه سنگی چه حَریفی با مَدَر؟

در میانِ اُمَّتِ مَرحومْ باش
سُنَّتِ اَحمَد مَهِل مَحْکوم باشد

گفت عقلِ هر کِه را نَبْوَد رُسوخ
پیشِ عاقلْ او چو سَنگ است و کُلوخ

چون حِماراست آن که نانْش اُمْنیَّت است
صُحبَتِ او عینِ رَهْبانیَّت است

زان که غیرِ حَقْ هَمی گردد رُفات
کُلُّ آتٍ بَعْدَ حینٍ فَهْوَ آت

حُکْمِ او هم حُکْمِ قِبْله‌یْ او بُوَد
مُرده‌اَش خوان چون که مُرده‌جو بُوَد

هر کِه با این قَوْم باشد راهِب است
که کُلوخ و سنگْ او را صاحب است

خود کُلوخ و سَنگْ کَس را َرهْ نَزَد
زین کُلوخانْ صد هزار آفَت رَسَد

گفت مُرغَش پَسْ جِهاد آن گَهْ بُوَد
کین چُنین رَه‌زَنْ میانِ رَهْ بُوَد

از برایِ حِفْظِ و یاریّ و نَبَرد
بر رَهِ نااَمْن آید شیرْمَرد

عِرْقِ مَردی آن گَهی پیدا شود
که مُسافر هَمرَهِ اَعْدا شود

چون نَبیِّ سَیْف بوده‌ست آن رَسول
اُمَّتِ او صَفْدَرانَند و فُحول

مَصْلَحَت در دینِ ما جنگ و شُکوه
مَصْلَحَت در دینِ عیسی غار و کوه

گفت آری گَر بُوَد یاریّ و زور
تا به قُوَّت بَر زَنَد بر شَرّ و شور

چون نباشد قُوَّتی پَرهیز بِهْ
در فِرارِ لا یُطاقْ آسان بِجِهْ

گفت صِدْقِ دل بِبایَد کار را
وَرْنَه یاران کَم نَیایَد یار را

یارْ شو تا یارْ بینی بی‌عَدَد
زان که بی‌یارانْ بِمانی بی‌مَدَد

دیوْ گُرگْ است و تو هَمچون یوسُفی
دامَنِ یَعْقوب مَگْذار ای صَفی

گُرگْ اَغْلَب آن گَهی گیرا بُوَد
کَزْ رَمه شیشَک به خود تنها رَوَد

آن که سُنَّت یا جَماعَت تَرک کرد
در چُنین مَسْبَع نه خونِ خویش خَورْد؟

هست سُنَّت رَهْ جَماعَت چون رَفیق
بی‌رَه و بی‌یار اُفْتی در مَضیق

هَمرَهی نه کو بُوَد خَصْمِ خِرَد
فُرصَتی جویَد که جامه‌یْ تو بَرَد

می‌رَوَد با تو که یابَد عَقْبه‌یی
که توانَد کَردَت آن جا نَهْبه‌یی

یا بُوَد اُشتُردلی چون دیدْ ترس
گوید او بَهرِ رُجوعْ از راهْ دَرس

یار را تَرسان کُند زُ اشْتُردلی
این چُنین هَمرَه عَدو دان نه وَلی

راهِ جانْ ‌بازی‌ست و در هر غیشه‌یی
آفَتی در دَفْعِ هر جانْ ‌شیشه‌یی

راهِ دین زان رو پُر از شور و شَراست
که نه راهِ هر مُخَنَّث گوهراست

در رَهْ این تَرسْ اِمْتِحان‌هایِ نُفوس
هَمچو پَرویزَن به تَمْییزِ سَبوس

راهْ چِه بْوَد؟ پُر نِشانِ پای ها
یارْ چِه بْوَد؟ نَردبان رای‌ها

گیرم آن گُرگَت نَیابَد زِ احْتیاط
بی زِ جَمعیَّت نَیابی آن نَشاط

آن کِه تنها در رَهی او خوش رَوَد
با رَفیقانْ سیرِ او صدتو شود

با غَلیظی خَر زِ یارانْ ای فَقیر
در نَشاط آید شود قُوَّت‌پَذیر

هر خَری کَزْ کاروان تنها رَوَد
بر وِیْ آن راهْ از تَعَب صدتو شود

چند سیخ و چند چوبْ اَفْزون خورَد
تا که تنها آن بیابان را بُرَد

مَر تو را می‌گوید آن خَر خوش شِنو
گَر نه‌یی خَر هم‌چُنین تنها مَرو

آن کِه تنها خوش رَوَد اَنْدَر رَصَد
با رَفیقانْ بی‌گُمان خوش‌تَر رَوَد

هر نَبی‌یی اَنْدَرین راهِ دُرُست
مُعْجزه بِنْمود و هَمراهان بِجُست

گَر نَباشد یاریِ دیوارها
کِی بَرآیَد خانه و اَنْبارها؟

هر یکی دیوار اگر باشد جُدا
سَقْف چون باشد مُعَلق در هوا؟

گَر نباشد یاریِ حِبْر و قَلَم
کِی فُتَد بر رویِ کاغذها رَقَم؟

این حَصیری که کسی می‌گُستَرَد
گَر نه پیوندد به هم بادَش بَرَد

حَقْ زِ هَر جِنْسی چو زَوْجَیْن آفرید
پس نَتایج شُد زِ جمعیَّت پَدید

او بِگفت و او بِگفت از اِهْتِزاز
بَحْثَشان شُد اَنْدَرین معنی دراز

مثنوی را چابُک و دِلْخواه کُن
ماجَرا را موجَز و کوتاه کُن

بعد از آن گُفتَش که گندم آنِ کیست؟
گفت اَمانَت از یَتیمِ بی‌وَصی ست

مالِ اَیْتام است اَمانَت پیشِ من
زان که پِنْدارند ما را مُؤتَمَن

گفت من مُضْطَرَّم و مَجْروحْ‌حال
هست مُردار این زمان بر من حَلال

هین به دَسْتوری ازین گندم خَورَم
ای اَمین و پارسا و مُحْتَرم

گفت مُفتیِّ ضَرورت هم تویی
بی‌ضَرورت گَر خوری مُجْرِم شَوی

وَرْ ضَرورت هست هم پرهیز بِهْ
وَرْ خوری باری ضَمانِ آن بِدِه

مُرغ بَسْ در خود فرو رفت آن زمان
توسَنَش سَر بِسْتَد از جَذْبِ عِنان

چون بِخورْد آن گندم اَنْدَر فَخْ بِمانْد
چند او یاسین و اَلاَنْعام خوانْد

بعدِ دَرماندن چه اَفْسوس و چه آه؟
پیش از آن بایَست این دودِ سیاه

آن زمان که حِرص جُنْبید و هَوَس
آن زمان می‌گو کای فریادْرَس

کان زمان پیش از خرابی بَصْره است
بوک بَصْره وا رَهَد هم زان شِکَست

اِبْکِ لی یا باکِیی یا ثاکِلی
قَبْلَ هَدْمِ الْبَصْرَةِ وَ الْمَوْصِلِ

نُحْ عَلَیَّ قَبْلِ مَوْتی وَاعْتَفِر
لا تَنُحْ لی بَعْدَ مَوْتی وَاصْطَبِر

اِبْکِ لی قَبْلَ ثُبُوری فِی‌النَّوی
بَعْدِ طوفانِ النَّوی خَلِّ الْبُکا

آن زمان که دیو می‌شُد راهْ‌زَن
آن زمان بایَست یاسین خوانْدن

پیش از آنْک اِشْکَسته گردد کارَوان
آن زمان چوبَک بِزَن ای پاسْبان