چو دایه شد ز کار ویس آگاه
که چون آواره برد او را شهنشاه

جهان تریک شد بردیدگانش
تو گفتی دود شد در مغز جانش

بجز گریه نبودش هیچ کاری
بجز موبد نبودش هیچ چاری

به گریه دشتها را کرد جیحون
به موبد کوهها را کرد هامون

همی گفت ای دو هفته ماه تابان
بتان ماهان شده تو ماه ماهان

چه کین دارد به جای تو زمانه
که کردت در همه عالم فسانه

هنوز از شیر آلوده دهانت
بشد در هر دهانی داستانت

نرسته نار دو پستانت از بر
هوای تو برست از هفت کضور

تو خود کوچک چرا نامت بزرگست
تو خود آهو چرا عشق تو گرگست

ترا سال اندک و جوینده بسیار
تو بی غدر هوادارانت غدار

ترا از خان و مان آواره کردند
مرا بی دختر و بی چاره کردند

ترا از خویش خود بیگانه کردند
مرا بی دختر و بی خانه کردند

ترا کردند بهواره ز شهرت
مرا کردند آواره ز بهرت

صترا از شهر خود بیگانه کردند
مرا در شهر خود دیوانه کردندص

مرا دیدار تو ایزد چو جان کرد
ابی جان زندگانی چون توان کرس

مبادا در جهان از من نشانی
اگر بی تو بخواهم زندگانی

پس آنگه سی جمازه ساخت راهی
بریشان گونه گونه ساز شاهی

ببرد از بهر دختر هر چه بایست
یکایک آنچه شاهان را بشایست

به یک هفته به مرو شاهجان شد
تن بیجان تو گفتی نزد چان شد

چو ویس خسته دل را دید دایه
ز شادی گشت جانش نیک مایه

میان خاک و خاکستر نشسته
شخوده لاله و سنبل گسسته

به حال زار گریان بر جوانی
بریده دل ز جان و زندگانی

شده نالان و گریان بر تن خویش
فگنده سر چو بوتیمار در پیش

گهی خاک زمین بر سر همی بیخت
گهی خون مژه بر بر همی ریخت

رخانش همچو تیغ زنگ خورده
به ناخن سربسر افگار کرده

دلش تنگ آمده همچون دهانش
تنش لاغر شده همچون میانش

چو دایه دید وی را زار و گریان
دلش بر آتش غم گشت بریان

بدو گفت ای گرانمایه نیازی
چرا جان در تباهی میگدازی

چه پردازی تن از خونی که جانست
چه ریزی آنکه جان را زو زیانست

توی چشم سرم را روشنایی
توی با بخت نیکم آشنایی

ترا جز نیکی و شادی نخواهم
هم از تو بر تو بیدادی نخواهم

مکن ماها چنین با بخت مستیز
چو بستیزی بدین سان سخت مستیز

که آید زین دریغ و زارواری
رخت را زشتی و تن را نزاری

رتا در دست موبد داد مادر
پس آنگه از پست نامد برادر

کنون در دست شاه کامرانی
مرو را همبر و جان و جهانی

برو دل خوش کن و او را میازار
که نازارد شهان را هیچ هشیار

اگر چه شاه و شهزدست ریرو
به چاه و فادشاهی نیست چون او

در می گر چه از دستت فتادست
یکی گوهر خدایت باز دادست

برادر گر نبودت پشت و یاور
پست پشت ایزد و اقبال یاور

و گر پیوند ویرو با تو بشکست
جهانداریچنین با تو بپیوست

فلک بستد ز تو یک سیب سیمین
به جای آن ترنجی داد زرین

دری بست و دو در همبرش بگشاد
چراغی برد و شمعی باز بنهاد

نکرد آن بد به جای تو زمانه
که جویی گریه را چندین بهانه

نباید ناسپاسی کرد زین سان
که زود از از کار خودگردی پشیمان

ترا امروز روز شاد خواریست
نه روز غمگینی و سو کواریست

اگار فرمانبری بر خیزی از خاک
بپوشی خسروانی جامهء پاک

نهی بر فرق مشکین تاخ زرین
بیارایی مه رخ را به پروین

به قد از تخت سروی بر جهانی
به روی از کاخ باغی بشکفاکی

ز گلگون رخ گل خوبی بیاری
به میگون لب می نوشی گساری

به غمزه جان ستانی دل ربایی
به بوسه جان فزایی دل گشایی

به شاب روزآوری از لاله گونروی
چو شب آری به روز از عنبرین موی

دهی خورشید را از چهره تضویر
نهی بر جادوان از زلف زنجیر

به خنده کم کنی مقدار شکر
به گیسو بشکنی بازار عنبر

دل مردان کنی بر نیکوان سرد
رخ شیران کنی بر آهوان زرد

اگر بر تن کنی پیرایهء خویش
چنین باشی که من گفتم و زین بیش

تو در هر دل زخوبی گوهر آری
تو در هر جان ز خوشی شکر آری

ز گوهر زیوری کن گوهرت را
ز پیکر جامه ای کن پیکرت را

کجا خوبی بیارایده به گوهر
همان خوشی بفزاید به زیور

جوانی داری و خوبی و شاهی
زون تر زین که تو داری چه خواهی

مکن بر هکم یزدان ناپسندی
مده بی درد ما را دردمندی

ز فریاد نترسد هکم یازدان
نگردد باز پس گردون گردان

پس این فریاد بی معنی چه خوانی
ز چشم این اشک بیهوده چه رانی

چو دایه کرد چندین پندها یاد
چه آن گفتار دایه بود و چه بار

تو گفتی گوز بر گندی همی شاند
و یا در بادیه کشتی همی راند

جوابش داد ویس ماه فیکر
که گفتار تو جون تخمی است بی بر

دل من سیر گشت از بوی و از رنگ
نپوشم جامه ننشینم به او رنگ

مرا جامه پلاس و تخت خاکست
ندیمم مویه و همراز باکست

نه موبد بیند از من شادکامی
نه من بینم ز موبد نیکنامی

چو با ویرو بدم خرمای بی خار
کنون خاری که خارما ناورم بار

اگر شویم ز بهر کام باید
مرا بی کام بودن بهتر آید

چو او را بود ناکامی بهفرجام
مبیند ایچ کس دیگر ز من کام

دگر باره زبان بگشاد دایه
که بود اند سخن بسیار مایه

بدو گفت ای چرغ و چشم مادر
سزد گر نالی از بهر برادر

که بودت هم برادر هم دلارم
شما از یکدگر نایافته کام

چه بدتر زانکه دو یار وفادار
به هم باشد سال و ماه بسیار

به شادی روز و شب با هم نشینند
ولیکن کام دل از هم نبینند

پس آنگه هر دو از هم دور مانند
رسیدن را به هم چاره ندانند

دریغ این بود با حسرت آن
بماند جاودانی درد ایشان

چنان مردی که باشد خارو درویش
ز ناگاهان یکی گنج آیدش پیش

کند سستی و آن را بر ندارد
مر آن را برده و خورده شمارد

چو باز آید نبیند گنج بر جای
بماند جاودان با حسرت و واری

جکین بودست با تو حال ویرو
کنون بد گشت و تیره فال ویرو

شد آن روز و شد آن هنگام فرخ
که بتوانست زد پیلی دو شه رخ

به نادانی مکن تندی و مستیز
مرا فرمان بر و زین خاک بر خیز

به آب گل سر و گیسو فرو شوی
پس از گنجورْ نیکوجامه ای جوی

بپوش آن جامه بر اورنگ بنشین
به سر بر نه مرّصع تاج زرّین

کجا ایدر زنان آیند نامی
هم از تخم بزرگان گرامی

نخواهم کت بدین زاری ببینند
چنین با تو به خاک اندر نشینند

هر آییند خرد دارّی و دانی
که تو امروز در شهر کسانی

ز بهر مردم بیگانه صد کار
به نام و ننگ باید کرد ناچار

بهین کاریست نام و ننگ جستن
زبان مردم بیگانه بستن

هران کس کاو ترا بیند بدین حال
بگوید بر تو این گفتار در حال

یکی بهره ز رعنایی شمارند
دگر بهره ز بدرایی شمارند

گهی گویند نشکوهید ما را
ز بهر آنگه نپسندید ما را

گهی گویاند او خود کیست باری
که ما را زو بیاید برد باری

صواب آنست اگر تو هوشمندی
که ایشان را زبان بر خود ببندی

هر آن کاو مردمان را خوار دارد
بدان کاو دشمن بسیار دارد

هر آن کاو برمنش با شدبه گشی
نباشد عیش او را هیچ خوشی

ترا گفتم مدار این عادت بد
ز بهر مردمان نز بهر موبد

کجا بر چشم او زشت تو نیکوست
که او از جان و دل دارد ترا دوست

چو بشنید این سخن ویس دلارم
به دل باز آمد او را لختی آرام

خوش آمد در دلش گفتار دایه
نجست از هیچ رو آزاد دایه

همانگاه از میان خاک بر خاست
تن سیمین بشست و پس بیاراست

همی پیراست دایه روی و مویش
همی گسترد بروی رنگ و بویش

دو چشم ویس بر پیرایه گریان
ز غم بر خویشتن چون ماه پیچان

همی گفت آه از بخت نگونسار
گه یکباره ز من گشتست بیزار

چه پران مرغ و چه باد هوایی
دهد هر یک به درد من گوایی

ببخشانید هر دم بر غربیان
برند از بهر بیماران طابیان

ببخشانید بر چون من غریبی
بیاریدم چو من خواهم طبیبی

منم از خان و مان خویش برده
غریب و زان و بر دل تیر خورده

ز شایسته رفیقان دور گشته
ز یکدل دوستان مهجور گشته

به درد مادر و فرخ برادر
تنم در موج دریا دل بر آذر

جهان با من به کین و بخت بستیز
فلک بس تند با من دهر بس تیز

قصا بارید بر من سیل بیداد
قدر آهیخت بر من تیغ فولاد

اگر بودی به گیتی داد و داور
مرا بودی گیا و ریگ یاور

چو دایه ماه خوبان را بیاراست
بنفشه بر گل خیری بپیراست

ز پیشانیش تابان تیر و ناهید
زر خسارش فروزان ماه و خورشید

چو بهرام ستمگر چشم جادوش
چو کیوان بد آیین زلف هندوش

لبان چون مشتری فرخنده کردار
همه ساله شکر بار و گهی بار

صدو گیسو در برافگنده کمندش
پری در زیر آن هر دو پرندشص

دو زلفش مشک و رخ کافور و شنگرف
چو زاغی او فتاده کشته بر برف

رخانش هست گفتی تودهء گل
لبانش هست گفتی قطرهء مل

چه بالا و چه پهنا زان سمن بر
سرا پا هر دو چون دو یار در خور

دو رانش گرد و آگنده دو بازو
درخت دلربایی گشته هر دو

بریشان شاخها از نقرهء ناب
و لیکن شاخها را میوه عناب

دهان چون غنیچهء گل نا شکفته
بدو در سی و دو لولو نهفته

به سان سی و دو گوهر در فشان
نهان در زیر دو لعل بدخشان

نشسته همچو ماهی با روان بود
چو بر می خاستی سرو روان بود

خرد در روی او خیره بماندی
ندانستی که آن بت را چه خواندی

ندیدی هیچ بت چون او بی آهو
بلند و چابک و شیرین و نیکو

به خوبی همچو بخت و کامرانی
ز خوشی همچو جان و زندگانی

ز بس زیور چو باغ نوبهاری
ز بس گوهر چو گنج شاهواری

اگر فرزانه آن بت را بدیدی
چو دیوانه به تن جانه دریدی

وگر رصوان بر آن بت بر گذشتی
به چشمش روی حوران زشت گشتی

ور آن بت مرده را آواز دادی
به خاک اندر جوابش باز دادی

و گر رخ را در آب شور شستی
ز پیرامنش نی شکر برستی

و گر بر کهربا لب را بسودی
به ساعت کهربا یاقوت بودی

چنین بود آن نگار سرو بالا
چنین بود آن بت حورشید سیما

بتان جین و مهرویان بربر
به پیشش همچو پیش ماه اختر

رخش تابنده بر اورنگ زرین
میان نقش روم و پیکر چین

چو ماهی در چمن گاه بهران
ستاره گرد ماه اندر مزاران

که داند کرد یک یک در سخن یار
که شاهنشاه وی را چه فرستاد

ز تخت جامها و درج گوهر
ز طبل عطرها و جام زیور

ز چینی و ز رومی ماه رویان
همه کافور رویان مشک مویان

یکایک چون گوزن رودباری
ندیده روی شیر مرغزاری

بخوبی همچو طاو و سان گرازان
بدیشان نارسیده چنگ بازان

نشسته ویس بانو از بر تخت
مشاطه گشته مر خوبیش را بخت

نیستان گشته پیش او شبستان
چو سروستان زده پیش گلستان

جهان زو شاد و او از مهر غمگین
به گوشش آفرین مانند نفرین

یکی هفته به شادی شاه موبد
گهی می خورد و گه چوگان همی زد

وزان پس رفت یک هفته به نخچیر
نیامد از کمانش بر زمین تیر

نه روز باده خوردن سیم و زر ماند
نه روز صید کردن جانور ماند

چو چوگان زد به پیروزی چنان زد
که گویش از زمین بر آسمان زد

کف دستش همی بوسید چوگان
سم اسپش همی بوسید میدان

چو باده خورد با مردم چنان خورد
که دریک روز دخل یک جهان خورد

کف دستش چو ابری بود باران
به ابراندر قدح چون برق رخشان