گوهر (گنجینه های مکتوب) ::

درباره سعدالدین وراوینی

یکی از آثار ارزنده نثر فنی فارسی مرزبان نامه بازنگاشته خامهٔ نویسنده و گوینده و ادیب توانا سعدالدین وراوینی است که در میانهٔ سالهای ۶۱۷ الی ۶۲۲ ه.ق (و پس از دویست و اندی سال که از تاریخ تألیف آن توسط مزربان بن رستم یکی از شاهزادگان طبرستان می گذشت) از گویش طبری باستان به زبان پارسی دری، آراسته به صنایع لفظی و معنوی و اشعار تازی و پارسی و امثال و اخبار، برگردانیده شد. این کتاب از لحاظ شیوه نثر نویسی پیرو سبک نصرالله بن عبدالحمید منشی مترجم کلیله و دمنه از عربی به فارسی است.

متن این کتاب به همت آقای سیاوش جعفری از روی دکتر خلیل خطیب رهبر در گنجور در دسترس قرار گرفته است.

سعدالدین وراوینی

مرزبان‌نامه

باب اول

در تعریف کتاب و ذکر واضع و بیان اسباب وضع مرزبان‌نامه مفاوضهٔ ملک زاده با دستور حکایت هنبوی با ضحّاک خطاب دستور با ملک‌زاده خطاب ملک زاده با دستور داستان خرّه نماه با بهرام گور داستان گرگِ خنیاگر دوست با شبان خطاب دستور با ملک زاده خطاب ملک زاده با دستور خطاب دستور با ملک زاده خطاب ملک زاده با دستور داستان شگالِ خرسوار

باب دوم

در ملک نیکبخت و وصایائی که فرزندان را بوقت وفات فرمود داستان برزیگر با مار داستان غلام بازرگان داستان آهو و موش و عقاب داستان مرد طامع با نوخرّه داستان شهریارِ بابل با شهریارزاده داستان آهنگر با مسافر داستان روباه با بط داستان بازرگان با دوست دانا داستان دهقان با پسر خود

باب سیوم

در ملک اردشیر و دانایِ مهران به داستانِ شاه اردشیر با دانای مهران به داستان سه انبازِ راهزن با یکدیگر

باب چهارم

در دیوِ گاو پای و دانایِ دینی داستانِ پسرِ احولِ میزبان داستانِ مردِ مهمان با خانه خدای داستانِ موش و مار داستانِ بزورجمهر با خسرو مناظرهٔ دیو گاوپای با دانای دینی

باب پنجم

در دادمه و داستان داستانِ دزد باکیک داستانِ نیک مرد با هدهد داستانِ خسرو با ملک دانا داستانِ بزورجمهر با خسرو داستان مرد بازرگان با زن خویش داستانِ رایِ هند با ندیم

باب ششم

در زیرک وزروی داستان زغنِ ماهی‌خوار با ماهی داستان رمه سالار با شبان داستانِ موش با گربه داستانِ بچّهٔ زاغ با زاغ داستان درخت مردم پرست داستانِ زن دیبا فروش و کفشگر داستانِ دزدِ دانا داستانِ خسرو با خرِ آسیابان داستانِ خنیاگر با داماد داستانِ طبّاخِ نادان داستانِ روباه با خروس

باب هفتم

در شیر و شاه پیلان داستانِ دیوانه با خسرو داستانِ پادشاه با منجّم داستان سوار نخچیر‌گیر داستان شتر با شتربان داستانِ موشِ خایه‌دزد با کدخدای جواب نوشتن نامهٔ شیر و لشکر کشیدنِ پیل و در عقب رفتن جنگ را مصافِ پیل و شیر و نصرت یافتنِ شیر بر پیل

باب هشتم

در شتر و شیرِ پرهیزگار داستان خسرو با مرد زشت‌روی آغاز مکایدتی که خرس با اشتر کرد داستانِ جولاهه با مار داستانِ مار افسای و مار داستانِ برزگر با گرگ و مار داستانِ درودگر با زنِ خویش داستانِ ایراجسته با خسرو

باب نهم

در عقاب و آزاد چهره و ایرا داستان ماهی و ماهی خوار داستانِ راسو و زاغ داستانِ پیاده و سوار شرح آیینِ خسروانِ پارس رسیدن آزادچهر بمقصد و طلب کردنِ یهه و احوال با او گفتن صفت کوهی که نشیمن‌گاهِ عقاب بود و شرحِ مجلسِ او اتّصال آزادچهره بخدمتِ پادشاه و مکالماتی که میان ایشان رفت رجوعِ آزادچهره بخدمتِ شاه و ایرادِ نصایح وصیّتِ آزادچهره و ختم کتاب داستانِ مردِ باغبان با خسرو

مقدمه فهرست الابواب ذیل الکتاب این قطعه را منصف در وقت تسلیم کتاب گوید